رزوه چیست؟

به شیارهای مارپیچ مانند درون و بیرون مهره و پیچ، رزوه می‌گویند که معنی لغوی آن برآمدگی و فرورفتگی روی پیچ می‌باشد. در اصل این فرورفتگی ها و برآمدگی‌های روی پیچ و مهره سبب چفت شدن آنها می‌شود که انواع اتصالات را استحکام می‌بخشد.

رزوه‌ها از نظر ظاهری ممکن است بسیار شبیه به هم باشند، اما در انواع مختلفی هستند و تفاوت‌های زیادی نیز با یکدیگر دارند که هرکدام بر اساس نوع آن، کاربردهای مختلفی را نیز خواهد داشت.

نوع این محصول، یا بهتر بگوییم، درشت و یا کوچک بودن این شیارها می‌تواند به تفاوت گام پیچ‌ها بستگی داشته باشد. گام پیچ، به فاصله طولی سر دو دندانه می‌گویند. پیچ‌هایی که گام پیچ‌هایی با طول بیشتر داشته باشند، معمولا رزوه‌های درشت‌تری خواهند داشت و احتمال هرز شدن آنها بسیار کم خواهد بود. ضمنا کاربرد آنها اکثرا برای قطعات چوبی است. در حالت عکس آن، گام پیچ‌ها با طول کمتر، تعداد دندانه‌های موجود در روی پیچ را بیشتر خواهد کرد و در نتیجه رزوه‌ها کوچکتر خواهند بود. این مورد اکثرا برای ورقه‌های آهنی و فلزی کاربرد دارد.

مشخصات رزوه ها و انواع آنها

مخروطی و موازی

یکی از مشخصات اصلی این محصول، طراحی آن است که به دو صورت "مخروطی" و "موازی" در بازار موجود می‌باشد. همچنین هر مجموعه‌ای از این قطعه که چه به صورت داخلی و چه خارجی باشد، آن را به نام نری یا مادگی نیز می‌شناسند.

راست‌گرد و چپ‌گرد

در مورد مشخصه دیگر این قطعه باید گفت که مارپیچ آن می‌تواند به دو جهت "راست‌گرد" و "چپ‌گرد" بچرخد. از طریق این جهات می‌توان تشخیص داد زمانی که رزوه‌ها به سمت شما باشد، جهت آن به سمت شما حرکت می‌کند و یا از شما دور می‌شود. با این حال رزوه‌های راست‌گرد طبق استاندارد هستند و اغلب پیچ و مهره‌ها هم در همین جهت می‌چرخند و کاربرد بیشتری دارند.

قطر بزرگ و کوچک

قطر اصلی و بزرگ این محصول را می‌توان از روی نوک رزوه تشخیص داد؛ در حالیکه قطر کوچک آن از روی شیارهای رزوه‌ها تعیین می‌شوند.

تاج و ریشه

یکی دیگر از مشخصه‌های این محصول "تاج" و "ریشه" آن می‌باشد که بیرونی‌ترین قسمت آن تاج و داخلی‌ترین قسمت مربوط به آن ریشه نامیده می‌شود.

در مورد انواع رزوه‌ها باید گفت که این محصول بیش از صد نوع دارد و بر اساس شرایط مختلف از جمله نری و مادگی، جهت مارپیچ، مدل طراحی دنده‌ها، گام محوری، گام یا دنده در هر اینچ، قطر، زاویه جانبی دنده‌ها و... تقسیم بندی می‌شوند.

انواع رزوه‌ها

نوع رزوه‌ها بر اساس نیاز هر صنعت و طبق استانداردهای جهانی متفاوت است و هرکدام کاربرد مخصوص خود را دارند. این محصول تنوع زیادی دارد که در ادامه به بررسی متداول‌ترین و پرکاربردترین آنها خواهیم پرداخت.

رزوه‌های BSP

یکی از انواع این اتصالات "رزوه BSP" است که معمولا این نوع اتصال بیشتر در اروپا و بریتانیا مورد استفاده قرار می‌گیرد. خود این محصول نیز به دو دسته اتصال رزوه‌های "BSPP" و "BSPT" تقسیم‌بندی می‌شود.

BSPP

در مورد اتصال ""BSPP باید گفت که این نوع اتصال، به اتصال "G" نیز معروف است BSPP به صورت موازی بوده و زاویه بین دو برآمدگی آن، معادل با 55 درجه است. این نوع اتصال در سایزهای مختلفی مورد استفاده قرار می‌گیرد که رایج‌ترین سایزهای آن عبارت است از: G 1.8، G 1.4، G 3.8، G 1.2، G 3.4

در مورد اتصال "BSPT" نیز می‌توانیم بگوییم که این نوع اتصال را با نام ""R نیز می‌شناسند و شکل آن به صورت مخروطی است. زاویه‌ی بین دو برآمدگی آن نیز 55 درجه می‌باشد. این محصول در سایزهای مختلف در بازار موجود است که رایج‌ترین آنها عبارت است از: R 1.8، R 1.4، R 3.8، R 1.2، R 3.4

در مورد ویژگی‌های کلی این دو نوع اتصال می‌توانیم بگوییم که در هر دو مورد، برآمدگی‌ها و فرورفتگی‌ها به صورت گرد هستند. همچنین در اتصالات G نوع رزوه آن به صورت موازی و در اتصالات R از نوع مخروطی و استوانه‌ای می‌باشد.

رزوه‌های NPT

نوع دیگر رزوه‌ها ""NPT است که معمولا این نوع اتصال در آمریکا و کانادا رایج بوده و اتصال آن به صورت مخروطی شکل می‌باشد. همچنین زاویه بین دو برآمدگی آن حدود 60 درجه است. NPT در سایزهای مختلفی وجود دارد که عبارت‌اند از: NPT 1.8، NPT 1.4، NPT 3.8، NPT 1.2، NPT 3.4. همچنین در این نوع اتصال برآمدگی‌ها و فرورفتگی‌ها مسطح هستند و رزوه‌ها به صورت مخروطی می‌باشند. NPT دارای استاندارد ANSI انستیتو ملی آمریکا و ASME جامعه آمریکایی مهندسین مکانیک می‌باشد و جزو گزینه‌های پرکاربرد در آمریکا نیز به شمار می‌رود.

از این مدل اتصال بیشتر در سیستم‌های پایپینگ، پمپ‌ها، کمپرسورها و تجهیزات متحرک ابزار دقیق و... استفاده می‌شود.

*نکته: در اتصالات G یک برآمدگی کوچک در انتهای رزوه است که از آن برای مرکز قرار دادن واشر استفاده می شود. این قابلیت در اتصالات NPT وجود ندارد.

رزوه‌های M

اتصال از نوع M یکی دیگر از انواع رزوه‌هاست که طبق استاندارد جهانی تعریف شده است. اتصال این نوع به صورت موازی یا استوانه‌ای است که زاویه بین دو برآمدگی آن 60 درجه و در سایزهای مختلف M 10 در 1.25، M 12 در 1.5، M 14 در 1.5، M 16 در 1.5، M 22 در 1.5 موجود است. همچنین از دیگر ویژگی‌های این محصول این است که برآمدگی آن به صورت مسطح و فرورفتگی آن به صورت گرد می‌باشد. در مورد سایز آن، اولین حرف بعد از M بیان کننده قطر خارجی رزوه‌ها و عدد دوم نشان دهنده‌ی فاصله میان دو رزوه است که هر دو براساس میلیمتر اندازه‌گیری می‌شوند.

رزوه‌های UNC/UNF

نوع دیگر این اتصالات UNC/UNF است که اغلب در کشورهایی نظیر آمریکا، کانادا و بریتانیا رایج می‌باشد و به دو صورت موازی و استوانه طراحی و استفاده می‌شود.  فاصله بین دو برآمدگی آن حدود 60 درجه است؛ همچنین در این نوع اتصالات برآمدگی‌ها به صورت مسطح و فرورفتگی‌ها به صورت گرد است.

استاندارد رزوه متریک

بر اساس استاندارد متریک، زاویه بین دو برآمدگی حدود 60 درجه می‌باشد و همچنین نوع اتصالات به صورت موازی است که برای آب‌بندی آن، نیاز به به اورینگ داریم.

از پرکاربردترین رنج استاندارد این نوع اتصال می‌توان به سایزهای M 10 در 1.25، M 12 در 1.5، M 14 در 1.5، M 16 در 1.5، M 22 در 1.5 اشاره کرد. در این سایزبندی، عدد اول قطر خارجی رزوه‌ها و عدد دوم فاصله بین دو رزوه می‌باشد که به میلیمتر است.

استاندارد رزوه ویت ورث

بعد از پیدایش و تولید پیچ و مهره در سال 1760 میلادی، تقاضا برای این محصول زیاد شد و برادران وییاست در بریتانیا کارخانه‌ای را برای تولید این محصولات راه‌اندازی کردند. با زیاد شدن کارخانه‌ها، هر یک بر اساس سلیقه خود اتصالاتی را تولید می‌کردند و بازار خیلی زود پر از محصولات متنوع شد که در نتیجه، باعث به دردسر انداختن خودروسازان نیز شد. از این رو، "جوزف ویت ورث" در سال 1841 میلادی درصدد پیدا کردن راه‌حلی برای برطرف ساختن این مشکل بود. او با تلاش گسترده خود و جمع‌آوری نمونه رزوه‌های مختلف تولیدی بسیاری از کارخانجات، طرح یکسان‌سازی رزوه تولیدی در بریتانیا را پیشنهاد کرد. در نتیجه طرح وی باعث ساخته شدن رزوه‌هایی با زاویه 55 درجه شد که گام آنها بر اساس واحد اینچ بود و بسته به قطر پیچ، تعداد گام در هر اینچ نیز تغییر می‌کرد.

گام دنده

یکی از معیارهای مهم در اندازه‌گیری پیچ‌ها، گام دنده یا گام پیچ می‌باشد که منظور از آن، فاصله بین دنده‌هایی است که به صورت پشت سر هم بر روی محور پیچ قرار گرفته‌اند. در واقع طبق استاندارد آمریکا به تعداد دنده‌های قرار گرفته در هر واحد اینچ، "گام دنده" می‌گویند. در تعریف ساده‌تر گام دنده باید گفت که محاسبه گام دنده در واقع فاصله‌ای است که پیچ یا مهره با یک دور چرخش طی می کند.

روش شناسایی رزوه ها

برای اطلاع و آشنایی با انواع رزوه‌ها و کاربرد آن، بهتر است که آنها را بصورت دقیق شناسایی کنیم. برای انجام این کار ابزارهای مخصوصی ساخته شده که به این ابزارها "کیت شناسایی رزوه" گفته می‌شود. وجود این دسته از ابزارآلات، برای شناسایی دقیق این محصولات الزامی بوده و بدون وجود این گونه ابزارها نمی‌توان بطور دقیق آنها را شناسایی کرد.

اما برای آشنایی و شناسایی بهتر این محصولات باید به بررسی دقیق تر آن بپردازیم و با قسمت های مختلف آن آشنا شویم که عبارت است از:

نوک رزوه ها، ریشه رزوه‌ها، جناح رزوه‌ها، رزوه‌های کامل و رزوه‌های ناقص

تشخیص نوع رزوه

همانطور که اشاره شد شناسایی و تشخیص رزوه‌ها با کمک دستگاه‌ها و ابزارهای مخصوص انجام می‌گیرد، اما برای تشخیص بهتر این نوع محصولات باید بدانید که رزوه‌ها یا مخروطی شکل‌اند یا موازی. نوع مخروطی آن با عنوان "دینامیکی" و رزوه‌های موازی نیز با عنوان "مستقیم" شناخته می‌شوند. برای تشخیص مخروطی یا مستقیم بودن آن می‌توان به صورت چشمی و یا از لبه تیز یک خط کش کمک گرفت و در صورت تردید نیز می‌توان از "کولیس" استفاده کرد.

گام بعدی برای تشخیص این نوع محصول، تعیین گام آن است که به روش‌های مختلفی انجام می‌شود. تعیین گام در انواع متریک و غیرمتریک با هم متفاوت است. برای مثال در رزوه‌های متریک گام رزوه بر اساس میلیمتر و فاصله بین دو نوک آن می‌باشد و در رزوه های غیر متریک گام بر اساس اینچ و تعداد رزوه‌های موجود در یک اینچ می‌باشد که برای اندازه‌گیری ساده آن می‌توان از گیج رزوه کمک گرفت.

مرحله دیگر تشخیص نوع رزوه‌ها، تعیین سایز آن است که بر اساس نوع آن انجام می شود. بطور مثال در رزوه‌های موازی قطر آن در تمامی طول محصول ثابت می‌باشد؛ ولی در نوع مخروطی این گونه نیست.

سخن آخر

در این مقاله سعی شد بصورت کلی به بررسی رزوه‌ها پرداخته شود. گرچه که پیشرفت تکنولوژی و تجهیزات صنعتی باعث شده تا استانداردها به سرعت در حال تغییر و بهبود باشند، اما بخشی از صنعت، همواره بر پایه‌های بنیادی‌ای که در گذشته و در مراحل اولیه رونق صنعت بصورتی که امروزه می‌شناسیم، بوده است که موضوع این مقاله، یکی از این موارد قلمداد می‌شود.